Reddingsactie biedt levensreddende ‘noodrem’ voor bedreigde plantensoorten

Op 7 oktober vond er een grootschalige herintroductie plaats van bedreigde plantensoorten. Op de Wijngaardberg in Rotselaar plantten en zaaiden Natuurpunt en partners, zoals Plantentuin Meise, UAntwerpen en leerlingen van de Wijnpers in Leuven, duizenden zeldzame planten opnieuw uit. Het gaat om soorten uit de Wingevallei die sterk bedreigd of bijna verdwenen zijn, zoals betonie, zaagblad en blauwe knoop. ​
​

De actie maakt deel uit van het Europese natuurherstelproject Life HARWIN (2023–2028). De biodiversiteit staat hier al decennialang onder druk door versnippering en verruiging, waardoor typische plantensoorten bijna verdwenen zijn. Dankzij voorafgaand intensief natuurherstel zijn verschillende natuurgebieden opnieuw verbeterd, maar wetenschappelijk onderzoek toonde aan dat de planten er niet meer op eigen kracht kunnen terugkeren. Zij krijgen nu een duwtje in de rug door miljoenen zaden en duizenden planten in te brengen. De kroon op een jarenlange voorbereiding om de biodiversiteit in de Wingevallei nieuw leven in te blazen.

Van kostbaar zaadje tot bloeiende vallei

Om de soortenrijkdom te herstellen, hanteert het project een dubbele aanpak. Soorten waarvan nog vele zaden beschikbaar zijn, worden uitgezaaid. Voor de meest kwetsbare soorten, de echte ‘spoedgevallen’, worden duizenden planten opgekweekt in de serres van Plantentuin Meise, UAntwerpen, De Wijnpers en bij vrijwilligers. Deze worden nu zorgvuldig met de hand uitgeplant. De komende weken richt de actie zich op dit precisiewerk, goed voor meer dan 20 bedreigde plantensoorten die nieuwe, robuuste populaties moeten vormen in de herstelde heides, graslanden en moerassen van de Wingevallei.

"Natuurherstel doe je niet door zomaar wat uit te zaaien of plantjes in de grond te steken, zoals soms wordt gedacht," zegt Dennis De Ryck, projectcoördinator bij Natuurpunt. "Het vraagt jaren onderzoek en voorbereiding. Omdat we vaststelden dat de laatste planten, vaak verloren in een wegberm, aan een rotvaart verdwenen, bieden we de natuur hier een broodnodige 'noodrem'. Door grondige wetenschappelijke onderbouwing, herstellen we niet alleen de plantengemeenschappen, maar creëren we ook opnieuw een leefgebied voor dieren die van deze planten afhankelijk zijn. Het is een investering in een compleet en veerkrachtig ecosysteem."

"Elke plant die we hier vandaag opnieuw inbrengen, had zonder ingrijpen onherroepelijk verloren gegaan. Zelfs soorten zoals grasklokje die 20 jaar geleden nog ‘banaal’ waren dreigen te verdwijnen, en daarmee ook hun unieke genetische diversiteit. Het is jammer genoeg noodzakelijk geworden voor herstel van onze Vlaamse natuur," vult Annelies Jacobs, wetenschapper bij Natuurpunt en de Universiteit Antwerpen aan.

Een levend laboratorium in tijden van klimaatverandering en stikstofdepositie

De grootschalige herintroductie is ook belangrijk in tijden van klimaatverandering en stikstofdepositie. ​
​“Door populaties van soorten, die verdwenen zijn door bijvoorbeeld onaangepast bermbeheer of pesticiden, te herstellen, kunnen we op lange termijn wetenschappelijk opvolgen wat de unieke effecten van klimaat en stikstof zijn. Nu kan je vaak het onderscheid niet meer maken", aldus Tobias Ceulemans, professor Biodiversiteit en Milieu aan de Universiteit Antwerpen.

Nectar tot in de herfst

De herstelde plantenrijkdom heeft nog een cruciaal voordeel. Een groot deel van de bedreigde soorten bloeien pas laat in het seizoen (september/oktober), waardoor het project een 'brede bloeiboog' herstelt. Dit betekent dat er van het vroege voorjaar tot aan de herfst pollen en nectar te vinden zijn. Dat is van levensbelang voor bestuivers zoals bijen en vlinders, die het steeds moeilijker krijgen om laat op het seizoen nog voedsel te vinden. 

Inzet van velen

Om dit project te doen slagen, was er een uitgebreide samenwerking tussen natuurorganisaties, wetenschap, scholen en vrijwilligers. De voorbije maanden hebben tientallen vrijwilligers van Natuurpunt en leerlingen van het zesde jaar uit de richting Natuur- en Groentechnieken van de provinciale school De Wijnpers uit Leuven.

"We zijn trots dat onze leerlingen met veel toewijding meegeholpen hebben aan de opkweek van de iets eenvoudiger soorten. In hun eigen kweekruimtes hebben ze duizenden zaden doen kiemen en verzorgd", zegt Bart Van den Bosch, directeur van De Wijnpers. 

"We ondersteunen, in het kader van onze duurzame biodiversiteitsprojecten, de zogenaamde urgentieplannen", zegt Bart Nevens, gedeputeerde voor onderwijs en leefmilieu. "Het herstel van historisch habitat, gekoppeld aan reïntroductie van sleutelsoorten leidt tot meer complete leefgebieden. Ook om die reden krijgt het project Europese financiering onder de LIFE Natuur paraplu. LIFE Harwin zet in op Europees belangrijk habitatherstel in het Hageland, van laagveenmoerassen in de Demervallei tot heischrale graslanden en ruigtes op de Hagelandse heuvels. Deze acties hebben een positieve impact op een aantal Provinciale Prioritaire Soorten (PPS)."

​Over Life HARWIN

Life HARWIN wordt gecoördineerd door Natuurpunt, in samenwerking met het Agentschap voor Natuur en Bos en Eurosite, met wetenschappelijke steun van Plantentuin Meise, de Universiteit Antwerpen en Levend Archief/Science4Nature. Het wordt gefinancierd door het LIFE-programma van de Europese Unie en de Vlaamse Overheid.