Meer dan 1 miljoen euro voor een klimaatrobuuste Velpevallei

De Velpe ontspringt in Opvelp (Bierbeek), stroomt door Boutersem, Tienen (Vissenaken), Glabbeek en Kortenaken, en mondt in Halen uit in de Demer. Sinds 2017 werkt een gebiedscoalitie van overheden en middenveld, onder leiding van het bekkensecretariaat Demerbekken, samen aan een ‘Integraal Project Velpe’. Met het ondertekenen van het charter ‘Samen werken aan een klimaatrobuuste Velpevallei’, geven de partners het startschot voor de uitvoering van deze acties en een toekomstgerichte samenwerking. Het charter verwoordt de ambities van de gebiedscoalitie voor de Velpevallei.

“Met de projectoproep ‘Water+Land+Schap 2.0’ vanuit Vlaanderen, die in de Vlaamse Blue Deal kadert, zagen we een kans om versneld een groot aantal acties uit te voeren,” vertelt Jan Vanvelk, coördinator voor het Demerbekken. “We hadden al enkele jaren een actielijst voor een betere water- en structuurkwaliteit van de Velpe, nu hebben we eindelijk de middelen om alvast een deel van die acties op korte termijn uit te voeren.”

De afgelopen zes maanden werd gewerkt aan een integraal actieprogramma voor het hele valleigebied, gericht op waterberging, waterinfiltratie en waterbeleving, onder de klinkende naam ‘Wet Nature DeVELPment’. Natte natuur is immers iets wat we méér dan ooit nodig hebben om de effecten van de klimaatopwarming te temperen.

Pieter Abts, van Natuurpunt Oost-Brabant en (Velpe)vallei-expert, legt uit waarom het vertraagd afvoeren van water zo belangrijk is: “De Velpevallei is, zoals het hele Demerbekken, bijzonder gevoelig voor de gevolgen van de klimaatverandering: zowel lange periodes van droogte als hevige regenval hakken stevig in op de regio en brengen schade toe aan biodiversiteit, landbouwgewassen en woningen. Uit analyses blijkt dat in de Velpevallei, zoals in vele valleien in Vlaanderen, het grondwater te snel weg loopt uit de vallei door drainage en dat de waterinfiltratiecapaciteit van de bodem in de (zand)leemstreek over het algemeen ondermaats is.”

Kaart: Weergave van de toename gemiddeld aantal droogtedagen tegen 2050 samen met de landbouwpercelen (met intense droogte 2050), door De Vroe A., Verbeeck M., Janssens P., Wolfs V., Gullentops C., Schoeters K., Gruyters L.,Verellen K., Raman M., Van Den Balck E. (2021) WaterLandSchap Studieopdracht - Tussentijds rapport, Wet Nature DeVELPment, maart 2022. ​
​

De ‘longlist’ van mogelijke acties die opgesteld werd, en de acties die tussen 2023-2025 binnen het programma Water+Land+Schap uitgevoerd zullen worden, gaan dit probleem ‘bij de bron’ aanpakken, door het accent voornamelijk te leggen op waterberging stroomopwaarts, zowel op de Velpe als op de zijbeken in het afstroomgebied. ​
​Met landbouwers zal gewerkt worden aan de bodemkwaliteit, wat de capaciteit tot waterinfiltratie van de bodem zal verbeteren. Erosie bestrijdende praktijken zijn dan weer bevorderlijk voor de bodemkwaliteit, de waterkwaliteit en de biodiversiteit in en langs de waterlopen. ​
​​
​“Voor de provincie is het van belang dat er integraal gewerkt wordt in een valleigebied, zodat de acties een zo groot mogelijke impact hebben,” zegt Bart Nevens, gedeputeerde voor leefmilieu en waterlopen.

Met het ondertekenen van het charter ‘Samen werken aan een klimaatrobuuste Velpevallei’, geven de partners het startschot voor de uitvoering van deze acties en een toekomstgerichte samenwerking. Het charter verwoordt de ambities van de gebiedscoalitie voor de Velpevallei.

“We willen werken aan een klimaatrobuuste vallei met een groot waterbergend vermogen en aandacht voor droogte. Acties zoals het (her)meanderen van beken in Boutersem, het opheffen van drainages in graslanden of het verhogen van beekbodems van zijbeken in alle gemeenten, zijn dan ook gericht op de vertraagde afvoer van hemel- en grondwater, en waterinfiltratie bovenstrooms en op de valleiflanken”, zegt Elien Van Hunsel, projectcoördinator van regionaal Landschap Zuid-Hageland. ​
​​
​Stroomopwaarts in de vallei, in de regio Bierbeek en Boutersem, gaat de gebiedscoalitie de natuurlijke overstromingsgebieden van vroeger, waar mogelijk, herstellen. Met biodiversiteitsversterkende acties zal ook de waterkwaliteit en de biodiversiteit, onder meer het vis- en weidevogelbestand, verbeteren. ​
​​
​“Het aanpakken van de laatste vismigratieknelpunten op de Velpe is iets wat de provincie nauw aan het hart ligt,” zegt gedeputeerde Bart Nevens. “Daarom steunen we deze actie, maar ook andere acties rond vertraagde waterafvoer in de zijbeken.”

Een tweede pijler van het gebiedsprogramma bevat acties om een klimaatrobuuste en duurzame landbouw met een betere waterhuishouding en waterinfiltratie te bevorderen. Stroomopwaarts in de Velpevallei vind je grote akkergebieden, waar we aan erosiebestrijding en waterinfiltratie willen werken, middenstrooms en benedenstrooms kenmerkt het landbouwlandschap zich door veel laagstam fruitteelt. Met fruittelers in Glabbeek, Kortenaken en Halen gaan we na hoe we, vooral op hellende percelen, bodemverdichting kunnen vermijden.

Tot slot is waterbeleving in de Velpevallei een belangrijk aandachtspunt. ​
​“De vallei is op dit moment nog maar weinig ontsloten voor recreanten, en zoals we weten: onbekend is onbemind”, licht Kristof Mollu, burgemeester van Kortenaken, toe. “Binnen dit project willen we samen werken aan een ‘Velpepad’, een wandelpad dat slingert door de vallei. Als wandelaar loop je dan stukjes langs het water, dan weer maak je even een bochtje. Zo leer je alle aspecten van de vallei kennen: natuur, landbouw, erfgoed, en bewoning.” Met valleicursussen en Velpe-picknicks zal de gebiedscoalitie ook Velpe-ambassadeurs opleiden en inwoners en geïnteresseerden informeren over de gevolgen van klimaatverandering en de acties in dit gebied.

Met Water+Land+Schap 2.0 pakken de partners wateroverlast en droogte aan in kader van Blue Deal. 16 gebiedsgerichte projecten en 8 systeeminnovaties gaan aan de slag. Er wordt op terrein samengewerkt aan een Water+Land+Schapsgebied dat klimaatschokken opvangt. Een goed werkend watersysteem, een aantrekkelijk landschap en klimaatrobuuste landbouw zijn daar de bouwstenen van.

Kaart: overzicht van de 14 acties binnen Water+Land+Schap, die in het gebiedsprogramma toegelicht en uitgewerkt worden.
​

Het volledige gebiedsprogramma voor de Velpevallei kan opgevraagd worden via Elien.Vanhunsel@rlzh.be